Η περίπτωση της Γερμανικής Κρατικής Βίας κατά των Ελληνικών Κοινοτήτων στη Διάρκεια του 20ου Αιώνα
Ομιλία στην τελετή της επετείου της 28 Οκτωβρίου 1940 στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο του Νίκου Ουζούνογλου, καθ. ΕΜΠ
Συνήθως στις ιστορικές επετείους, όπως της σημερινής που είναι η έναρξη της αντίστασης του Ελληνισμού κατά του Φασισμού και Ναζισμού στην διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, οι ομιλητές επικεντρώνονται στο να παρουσιάσουν τις διάφορες πτυχές των σχετικών ιστορικών γεγονότων, προβάλλοντας τις συνθήκες που εξελίχθηκαν τα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα αλλά και τα αποτελέσματα που προέκυψαν κατά την εξέλιξη των γεγονότων. Οι συνθήκες που οδήγησαν στις 28 Οκτωβρίου του 1940, που αποτελεί μια επανάληψη του πνεύματος αντίστασης του Ελληνισμού, μια στάση ζωής που εκδηλώθηκε πάρα πολλές φορές από τους αρχαιότατους χρόνους, σ’ όλη τη διάρκεια του μεσαιωνικού ελληνισμού, της μακράς περιόδου δουλείας της Οθωμανικής κατοχής, έχει αναλυθεί σε αρκετό βαθμό από ιστορικούς.
Σε λιγότερο βαθμό έχει αναλυθεί η ιστορική πορεία του Ελληνισμού τον 20ο αιώνα και η τύχη των Ελληνικών Κοινοτήτων που στις αρχές του 20ου αιώνα εξαπλωνόταν σχεδόν σ’ όλες τις παραλίες του Εύξεινου Πόντου, της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Μεσογείου και σήμερα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Η έννοια της Κοινοτικής οργάνωσης που προέρχεται από το Βυζάντιο, διατηρήθηκε στην ελεύθερη Ελλάδα τα πρώτα μεταεπαναστατικά χρόνια και καταργήθηκε με την επιβολή της Βαυαροκρατίας το 1833 ενώ έζησε στην Μικρασία μέχρι το 1922 μέχρι την τελική φάση του Ελληνικού Ολοκαυτώματος στον ευρύτερο χώρο της Ανατολής. Παρά την τυπική του κατάργηση της, η Κοινοτική οργάνωση είναι ζωντανή μέχρι και σήμερα στους χώρους που ζουν οι Έλληνες, αφού αποτελεί μια μακραίωνα παράδοση. Είναι ανάγκη να τονίσουμε ότι η Κοινοτική οργάνωση που αναφερόμαστε υπήρξε κύριος στόχος της πολιτικής του έθνους – κράτους προϊόν της Γαλλικής Επανάστασης που αποτελεί εκδήλωση της ρατσιστικής Ευρωπαϊκής Ιδεολογίας και αποτέλεσε την κύρια αιτία των ολέθριων πολέμων στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο για πάνω από 200 χρόνια. Οι πρόσφατες εξελίξεις δείχνουν ότι η ιδεολογία αυτή, που έχει την προέλευση της στην εθνικιστική αλλά και την αποικιοκρατική παράδοση του “Διαφωτισμού” της Ευρώπης είναι ακόμα πανίσχυρη, αφού η Ένωση που διαφημίστηκε για πολλά χρόνια φαίνεται να έχει να διανύσει ακόμα πολύ δρόμο για να δείξει μια αλλαγή ουσιαστικής νοοτροπίας λόγω των δύο ιδεολογικών αγκυλώσεων: του εθνικισμού και της αποικιοκρατίας στην νέα της μορφή.
Το θέμα της σημερινής μου ομιλίας είναι ο ρόλος των Γερμανικών Κρατικών Βιαιοτήτων κατά των Ελληνικών Κοινοτήτων, οι οποίες κορυφώθηκαν σε δύο περιόδους του 20ου αιώνα, κατά τη διάρκεια των δύο Παγκόσμιων Πολέμων.
Παρά του ότι οι προσωπικές μαρτυρίες για την Κρατική Βία κατά των Ελληνικών Κοινοτήτων στη διάρκεια της Ναζιστικής Κατοχής την περίοδο 1941-44 έχουν καταγραφεί σε δημοσιογραφικό επίπεδο, δυστυχώς στο ακαδημαϊκό πεδίο έρευνας, ανάλυσης και αποτύπωσης της Βίας αυτής στα Ελληνικά ΑΕΙ έχουν γίνει ελάχιστες Διατριβές και Μελέτες. Η ανάγκη εμπλουτισμού της Διεθνούς Βιβλιογραφίας για τα Ολοκαυτώματα που προξένησαν κυρίως οι Γερμανικές Κατοχικές Δυνάμεις στην Ελλάδα είναι ανάγκη άμεσα να συμπληρωθεί με συστηματική εργασία της Ακαδημαϊκής Κοινότητας του τόπου.
Το θέμα της Κρατικής Γερμανικής Βίας δεν πρέπει να περιοριστεί μόνο στην αποτύπωση και επιστημονική της τεκμηρίωση, αλλά πρέπει να συνδυαστεί με την προσπάθεια αποκατάστασης των ίδιων θυμάτων και των απογόνων τους που εξίσου ή ακόμα και σε μεγαλύτερο βαθμό φέρουν τα τραύματα της μαζικής βίας που προέρχεται από το Γερμανικό Κράτος είτε αυτό βρισκόταν υπό τη διακυβέρνηση μιας Αυτοκρατορικής εξουσίας είτε του Ναζιστικού Καθεστώτος που εγκαθιδρύθηκε μετά από το 1932.
Στην πρώτη περίπτωση δηλαδή της περιόδου 1914-23, βέβαια κύριος υπεύθυνος των βιαιοτήτων κατά των Ελληνικών Πληθυσμών έχουν τα καθεστώτα των Νέο-Τούρκων και του Μ. Κεμάλ. Επομένως και το αντικείμενο αυτό αποτελεί ένα άλλο Κεφάλαιο που η ακαδημαϊκή κοινότητα πρέπει να εντείνει τις εργασίες της για τεκμηρίωση των βιαιοτήτων κατά των Ελληνικών Πληθυσμών.
Θα πρέπει επομένως να προσεγγίσουμε στο υπόψη θέμα από δυο σκοπιές:
- Το ιστορικό πλαίσιο με αυστηρή ιστορική ανάλυση.
- Το πλαίσιο του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το ανθρωπιστικό δίκαννο που οι ρίζες του ξεκινούν από τον 19ο αιώνα και σίγουρα κατοχυρώνονται με συγκεκριμένο τρόπο με την Σύμβαση της Χάγης το 1907 για τους Κανόνες του πολέμου. Πρέπει να τονιστεί ότι τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και ιδιαίτερα αυτό της Γενοκτονίας που καθιέρωσε ο ΟΗΕ το 1948 δεν παραγράφονται ποτέ.
Επομένως πρέπει να δούμε κατ’ αρχή το ιστορικό πλαίσιο.
Η Γερμανική Αυτοκρατορία αρχίζοντας από τα τέλη της δεκαετίας του 1880 ανταγωνιζόμενη την Γαλλία και Βρετανία επέτυχε να θέσει υπό τον έλεγχο της, μετά από το 1908, την Κυβέρνηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας διαμέσου του κινήματος των Νέο-τούρκων. Η ιδεολογική βάση του κινήματος των Νέο-τούρκων υπήρξε ο Εθνο-Δαρβινισμός με μεγάλη επιρροή από τα ιδεολογικά ρεύματα ρατσισμού της Ευρώπης και κυρίως της Γερμανίας. Η επιρροή του Γερμανικού θετικισμού στη γένεση του Τουρκικού Εθνικισμού υπήρξε πολύ σημαντική. Ιδιαίτερα μετά από τους Βαλκανικούς Πολέμους η επιρροή της Γερμανίας στο Οθωμανικό Κράτος υπήρξε παραπάνω από καθοριστική. Πλήθος εγγράφων που έρχονται συνέχεια στο φως χάρης σε έντιμους και θαρραλέους ερευνητές από την Τουρκία αποδεικνύουν ότι η Γερμανική αντίληψη περί οριστικής λύσης των εθνοτικών ζητημάτων σε συνδυασμό με την μεθοδικότητα που χαρακτηρίζει τη Γερμανική κουλτούρα, καθόρισε το πρόγραμμα των εθνοκαθάρσεων των χριστιανικών πληθυσμών στην Ανατολή αρχίζοντας από τέλος του 1913 με τους μαζικούς διωγμούς κατά των Ελληνικών Κοινοτήτων στις ζώνες Ανατολικής Θράκης, Δυτικής Μικράς Ασίας σ’ όλη τη διάρκεια Μαρτίου – Αυγούστου 1914, πριν ξεκινήσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Πλήθος Γερμανών Αξιωματικών είχαν ηγετικές θέσεις στο Γενικό Επιτελείο του Οθωμανικού Κράτους όπως ο Γκόλτζ και ο Λίμαν φον Σάντρες Πασάς. Τονίζουμε ότι το Ελληνικό Κράτος εισήλθε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μόλις τον Ιούνιο του 1917 και παρά τις προσπάθειες της Γερμανίας να κρατήσει ουδέτερη την Ελλάδα δεν έπραξε το παραμικρό να σταματήσει τους διωγμούς κατά των Ελληνικών Κοινοτήτων σ’ όλη την έκταση της Ανατολής. Το ίδιο ισχύει για τις σκληρές εκτοπίσεις που ξεκινούν στα τέλη του 1916 στον Δυτικό Πόντο όπου η συμβολή και η ανοχή των Γερμανικών αρχών είναι αποδεδειγμένη πλέον. Σε χειρότερο βαθμό η επίσημη Γερμανία ευθύνεται στην αντιμετώπιση των Ελλήνων στρατιωτών, που έχοντας Οθωμανική υπηκοότητα είχαν επιστρατευτεί στα περιβόητα «τάγματα εργασίας-αμελέ ταμπουρλαρί». Η ιστορική έρευνα στην εφαρμογή του μέτρου των ταγμάτων εργασίας, που είχαν σκοπό την εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών, δείχνει επίσης την Γερμανική εμπλοκή, ιδιαίτερα στην προσπάθεια κατασκευής της σιδηροδρομικής γραμμής Βερολίνου – Βαγδάτης.
Το θέμα των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας ενώ ετέθη στα μεταπολεμικά συνέδρια την περίοδο 1919-20 γρήγορα εγκαταλείφθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις στα πλαίσια της εξασφάλισης των οικονομικών συμφερόντων των χωρών της Αντάντ.
Η Γερμανική Κρατική βία στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κατά των Κοινοτήτων στην Ελλάδα υπήρξε από τις βιαιότερες στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο από τις πρώτες μέρες της κατοχής το Μάιο του 1941. Όπως αναφέρει ο ήρωας της Ελληνικής αντίστασης Μανώλης Γλέζος: «Ο ελληνικός λαός γνώρισε την πιο μαύρη, τη πιο σκληρή, τη πιο αιμοβόρα κατοχή στη μακραίωνη ιστορία του. Ο διαμελισμός της εθνικής του υπόστασης και μοίρασμα των εδαφών της σε άλλα κράτη. Ωμή λεηλασία του εθνικού πλούτου, αρπαγή περιουσιών των πολιτών. Χρήση της πείνας ως μέσω γενοκτονίας, την ομηρία, τις ομαδικές εκτελέσεις. Η Ελλάδα είχε τις μεγαλύτερες αναλογικά απώλειες στο πληθυσμό της απ’ όλες τις χώρες της Ευρώπης. Έχασε το 15% του πληθυσμού της».
Είναι προφανές ότι το Γερμανικό Κράτος στη διάρκεια των δυο πολέμων εφάρμοσε πολιτική που αποσκοπούσε στην εξόντωση σημαντικού μέρους και ουσιαστικά του συνόλου του ελληνικού πληθυσμού, άρα ισχύουν πλήρως οι διατάξεις της νομικής έννοιας της γενοκτονίας όπως επίσης και η ανάγκη της θεραπείας των αδικιών του παρελθόντος και αποκατάσταση των θυμάτων. Σύμφωνα με το ψήφισμα του Ο.Η.Ε για την πρόληψη του εγκλήματος Γενοκτονίας, στην περίπτωση της Γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα (1941-44) έχουμε την διάπραξη του εγκλήματος της Γενοκτονίας αφού παράλληλα έχουν λάβει χώρα οι παρακάτω πράξεις: θανάτωση μελών της ομάδος στόχου δηλαδή των Ελλήνων, πρόκληση σοβαρών βλαβών στην σωματική και ψυχική υγεία της ομάδος, σκόπιμη πρόκληση συνθηκών που θέτει σε κίνδυνο την επιβίωση της ομάδος εν μέρει ή στο σύνολο της και πρόκληση συνθηκών στη παρεμπόδιση γεννήσεων της ομάδος.
Το κύριο στοιχείο είναι η πρόθεση για καταστροφή της ομάδος. Αποτελεί μοναδική εξαίρεση η Ελλάδα που η μεταπολεμική Γερμανία αρνείται να προβεί σε μέτρα αποκατάστασης των θηριωδιών που διέπραξαν οι ναζιστικές στρατιωτικές δυνάμεις (τόσο της Βέρμαχτ όσο και των μονάδων SS). Το ερώτημα αυτό πρέπει να αναζητηθεί δυστυχώς στη πλευρά των μεταπολεμικών Ελληνικών Κυβερνήσεων που χωρίς καμιά εξαίρεση άσκησαν πολιτικές αδιαφορίας ή ακόμα και ενδοτισμού στο θέμα των διεκδικήσεων για αποκατάσταση και θεραπεία των θυμάτων της Γερμανικής κρατικής βίας.
Να δούμε σύντομα τώρα το ιστορικό του θέματος:
· Η συνδιάσκεψη στις 14/1/1946 στο Παρίσι που συμμετείχε και η Ελλάδα ψήφισε το Συμφωνητικό Αποζημιώσεων – σύμφωνα με αυτό η Γερμανία έπρεπε να καταβάλει 7,1 δις $ με βάση την αγοραστική δύναμη του 1938. Στην Ελλάδα αντιστοιχούσε το 3,5%. Επιπλέον έπρεπε να εξοφληθεί το κατοχικό δάνειο προς την ΕΤΕ του 1942 που αντιστοιχεί σε 107 δις $ με τιμές του 2010.
· Η σύλληψη του Μαξ Μέρντεν το 1957 που ευθυνόταν για τα εγκλήματα των στρατευμάτων κατοχής και η όλη σκανδαλώδης αντιμετώπιση από τη τότε ελληνική κυβέρνηση οδήγησε στην καταβολή συμβολικής αποζημίωσης των 115 εκ. γερμανικών μάρκων το 1960.
· Επίσης συμβολικές υπήρξαν οι αποζημιώσεις που δόθηκαν στους Έλληνες που αναγκάστηκαν σε καταναγκαστικά έργα στη διάρκεια της κατοχής που δόθηκαν 28 εκ. $ το 1960 ενώ το 2003 δόθηκε ένα ποσό 20 εκ. $.
· Από το σύνολο των οφειλών της Γερμανίας των 106,5 δις. $ έχουν καταβληθεί 1,8δις $ μέχρι σήμερα.
· Η περιπέτεια όμως των ατομικών διεκδικήσεων είναι πιο τραγική.
Μετά από σειρά ετών δικαστικών αγώνων από διαπρεπείς νομικούς όπως του αείμνηστου Γ. Σταμούλη, παλινδρομήσεις στα Πρωτοδικεία και επίκληση της ασυλίας των κρατών, ο Άρειος Πάγος εξέδωσε κατά πλειοψηφία την απόφαση 11/2000 με την επιδικάστηκαν αποζημιώσεις στα θύματα του ολοκαυτώματος Δίστομου Βοιωτίας (Ιούνιος 1944). Όταν διατάχθηκε η κατάσχεση Γερμανικών περιουσιών στην Αθήνα, η τότε Κυβέρνηση Κ. Σημίτη μέσω του Υπουργού Δικαιοσύνης Μιχ. Σταθόπουλου, πρώην Πρύτανη του ΕΚΠΑ, διέταξε την μη εκτέλεση της απόφασης αυτής.
Ο αγώνας για δικαίωση του Δίστομου συνεχίστηκε στα Ιταλικά Δικαστήρια όπου μετά από την δικαίωση των θυμάτων η Γερμανία για να σταματήσει την κατάσχεση πολιτιστικού κέντρου κοντά στην λίμνη Como, άσκησε έφεση και το θέμα έχει φθάσει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η Ελληνική κυβέρνηση έχει ήδη δηλώσει επίσημα ότι θα επέμβει ως μέλος στην δίκη στην Χάγη της οποίας τα αποτελέσματα αναμένονται με μεγάλο ενδιαφέρον. Πρέπει να τονίσουμε ότι τα τελευταία χρόνια έχουν υπάρξει σημαντικές εξελίξεις στο θέμα της Αποκατάστασης των Αδικιών του παρελθόντος από τις Μαζικές Παραβιάσεις των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου. Το ψήφισμα 60/147 της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ αποτελεί βασικό νομικό κείμενο στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων αυτών.
Το καθήκον μας ως πολιτών με συνείδηση είναι να εντείνουμε τις προσπάθειές μας για τους τομείς:
- της διεθνούς συνεργασίας με τα κινήματα πολιτών για επικράτηση των αρχών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,
- τη συνεχή προσπάθεια της αφύπνισης, της συνείδησης των πολιτών εντός και εκτός της χώρας για θεραπεία των αδικιών του παρελθόντος,
- την αντιμετώπιση των παραχαρακτών της ιστορίας που αποσκοπούν στην προετοιμασία διάπραξης νέων εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας που δυστυχώς συμβαίνει στη χώρα μας πολύ συχνά τα τελευταία χρόνια. Η τεκμηριωμένη ακαδημαϊκή έρευνα για τα ιστορικά γεγονότα που αναφέραμε έχει ιδιαίτερη σημασία.
Σας ευχαριστώ θερμά για την υπομονή και την προσοχή σας.
