ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ

Τι είναι η γλωσσολογία;

Η γλωσσολογία είναι η επιστημονική μελέτη των γλωσσών. Διαι­ρείται σε τρία μέρη:

(α) τη γενική γλωσσολογία, με θέμα της τη γέννηση και τη φύση της ομι­λίας,

(β) τη συγκριτική γλωσσολογία, μέ θέμα τις σχέσεις ανάμεσα σε διάφορες γλώσσες, και

(γ) την ιστορική γλωσσολογία, με θέμα την ιστο­ρική εξέλιξη των γλωσσών.

Το υλικό της γλωσ­σολογίας διαιρείται στα ακόλουθα μέρη :

(α) τη φωνητική, που καταγίνεται με τούς φθόγγους των γλωσσών,

(β) τη γραμματική, που χωρίζεται σε δύο μέρη — τη μορφολογία, που καταγίνεται μέ τη διαμόρφωση των λέξεων από τούς φθόγγους, και τη σύνταξη, πού καταγίνεται με τη διαμόρφωση των προτάσεων από τις λέξεις — και

(γ) τη λεξι­κολογία, πού χωρίζεται κι αυτή σε δύο μέρη — τη σημασιολογία, πού καταγίνεται με τις σημασίες των λέξεων, και την ετυμολογία, που καταγίνεται με την εξέλιξή τους.

Γλωσσικές οικογένειες.

Οι γλώσσες του κό­σμου διαιρούνται κατά τις συγγένειες τους σέ διά­φορες οικογένειες. Γλωσσική οικογένεια είναι μία ομάδα γλωσσών πού προέρχονται, όλες τους, από την ίδια γλώσσα, λ. χ. η...

σημιτική οικογένεια, η τουρκοαλταϊκή, η ινδοευρωπαϊκή.

H σημιτική πε­ριλαβαίνει τα εβραϊκά, τα άραμαϊκά και τα αράπικα. Η τουρκοαλταϊκή περιλαβαίνει τα τούρκι­κα και άλλες γλώσσες της Κεντρικής Ασίας. Ιν­δοευρωπαϊκή λέγεται η δική μας οικογένεια και περιλαβαίνει σχεδόν όλες τις γλώσσες της Ευρώπης ακόμα, τα περσικά, τα ινδικά, τα σαν­σκριτικά και άλλες ασιατικές γλώσσες.

Η κοινή ινδοευρωπαϊκή.

Έτσι καλείται η κοινή πρόγονος των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Έχει με τις γλώσσες αυτές την ίδια σχέση πού έχει η λατινική με τις νεολατινικές γλώσσες, δηλ. τα ιταλικά, τα ρουμανικά, τα γαλλικά, τα ισπανι­κά, κλπ. Αν ή λατινική είχε χαθεί θα ήταν δυνα­τόν, ως ένα βαθμό, να ανασυγκροτηθεί με μία συγκριτική μελέτη των παράγωγων της γλωσσών. Έτσι ανασυγκροτήθηκε και η κοινή ινδοευρωπαϊ­κή— όχι βέβαια το σύνολο της αλλά ο σκελετός της μορφολογίας και του λεξιλογίου της.

Πρέπει όμως να καταλάβουμε πως, αν και οι ινδοευρωπα­ϊκές γλώσσες κατάγονται από την κοινή ινδοευ­ρωπαϊκή, αυτό δεν σημαίνει ότι και οι λαοί που μιλάνε αυτές τις γλώσσες κατάγονται από το λαό πού μιλούσε την κοινή ινδοευρωπαϊκή. Στη διάρ­κεια της Ιστορίας οι λαοί του κόσμου αναμιγνύ­ονταν αδιάκοπα ο ένας μέ τον άλλον, με αποτέλε­σμα πολλές φορές ν’αφήνουν τις δικές τους γλώσ­σες και να υιοθετούν άλλες. Επομένως δεν υπάρχει αναγκαστικά σύνδεση μεταξύ γλώσσας και φυλής. Η γλώσσα ανήκει στην εκπολιτιστική κληρονομιά ενός λαού, ενώ η φυλή ανήκει στη φυσιολογική του σύσταση που, παρ' όλες τις επιφανειακές πα­ραλλαγές, είναι βασικά η ίδια σε όλους τούς λαούς.

Η ιστορική γλωσσολογία.

Η ιστορική γλωσ­σολογία βασίζεται στη διαχρονική μέθοδο, που μελετάει δηλαδή μια γλώσσα ή ομάδα γλωσσών στην πορεία της ιστορικής της εξέλιξης. Αντί­θετη στη διαχρονική μέθοδο είναι η συγχρονική, που μελετάει μια γλώσσα, ή ομάδα γλωσσών, όπως βρίσκεται σε ένα δεδομένο στάδιο της εξέ­λιξης της. Η συγχρονική μέθοδος είναι σκόπι­μο, και μάλιστα απαραίτητο, να χρησιμοποιείται για ορισμένους σκοπούς, όπως λόγου χάρη για να μάθουμε να μιλάμε μια γλώσσα. Αν όμως μελετάμε μία γλώσσα στην κατάσταση πού βρί­σκεται σ’ ένα και μόνο στάδιο της εξέλιξης της, χωρίς να λαβαίνουμε υπόψη τα προηγούμενα, δεν θα είμαστε σε θέση να καταλάβουμε όλα τα στοι­χεία της, γιατί κάθε γλώσσα αποτελεί μία ορ­γανική συνέχεια και όλες οι φάσεις της εξέλιξης της είναι αλληλένδετες.

Γλωσσική εξέλιξη.

Με τη λέξη «αλλαγή» ή «μεταβολή» εννοείται, εδώ μία ιδιαίτερη αλλαγή ή μια σειρά αλλαγών με τη λέξη «εξέλιξη» εννοείται η γενική ανάπτυξη της γλώσσας, δηλαδή το σύνολο των αλλαγών πού έγιναν σ' αυτήν μέσα σε μια δεδομένη περίοδο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πώς τα μεταγενέστερα στάδια της εξελικτικής πορείας είναι ανώτερα απ' τα προγενέστερα. Βέβαια μερικές γλώσσες του κόσμου είναι πραγματικά πρωτόγονες, γιατί τούς λείπουν τα μέσα για την έκφραση των αφηρημένων σκέψεων στις γλώσσες όμως των πολιτισμένων λαών πρέπει να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στην τυπική και την ουσιαστική τους εξέλιξη.

Αν συγκρίνουμε την ελληνική με την κινέζικη μπορούμε να πούμε, από τυπική και μόνο άποψη, ότι η κινέζικη είναι πιο πρωτόγονη γιατί διατηρεί ακόμα τη μονοσυλλαβική της βάση πάνω σ' αυτή τη βάση, όμως, δουλεύτηκε και καλλιεργήθηκε σε υψηλότατο επίπεδο. Από την ίδια άποψη, επειδή η εξέλιξη των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών φανερώνει μία γενική τάση προς τον απλοποίηση του κλιτικού συστήματος, θα μπορούσαμε να πούμε πώς η αγγλική, πού κατάργησε σχεδόν όλες τις αρχαίες κλίσεις, είναι πιο εξελιγμένη από την ελληνική πού διατηρεί ακόμα τις περισσότερες κλίσεις της. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι ουσιαστικά η μία γλώσσα είναι ανώτερη ή κατώτερη απ' την άλλη.

Εσωτερικές αλλαγές.

Για κάθε γλώσσα αληθεύει αυτό που είπε ο Ηράκλειτος: «Πάντα ρει». Αργοαλλάζει από γενεά σε γενεά και, ακόμα, παρουσιάζει μέσα στην ίδια γενεά μικρές διαφορές από χωριό σε χωριό κι από οικογένεια σε οικογένεια. Τα παιδιά περνάνε πολλά χρόνια ώσπου να τη μάθουν και, στο μεταξύ, κάνουνε πολλά λάθη. Τα περισσότερα απ' τα λάθη αυτά προέρχονται από ασυνείδητες προσπάθειες να απλοποιηθεί η γλώσσα, δηλαδή να ανασχηματισθούν οι ανώμαλοι τύποι κατ’ αναλογία προς τούς ομαλούς. Με τον καιρό τα σοβαρότερα διορθώνονται. Μερικά όμως περνάνε απαρατήρητα και γίνονται έτσι αφορμή για γλωσσικές αλλαγές. Τέτοιες αλλαγές λέγονται εσωτερικές.

Οι εσωτερικές αλλαγές καθορίζονται από δύο αντίθετους παράγοντες: από τη μία μεριά, την απλοποιητική τάση των γλωσσών πού είπαμε πιο πάνω και, από την άλλη, τη δύναμη της παράδοσης. Κυριαρχεί, κατά τις περιστάσεις, άλλοτε ή μία και άλλοτε η άλλη τάση. Αν, μαζί με τις εσωτερικές αλλαγές, επηρεάζουνε τη γλώσσα και εξωτερικές, η παράδοση υποχωρεί. Αν όμως ή κοινότητα μένει σχετικά ελεύθερη από εξωτερικές επαφές, κυριαρχεί τότε ή παράδοση. Η επίδραση της παράδοσης είναι τό περισσότερο συντηρητική, μπορεί όμως κι αυτή να εισάγει κάποτε αλλαγές. Λόγου χάρη, για να αναφέρουμε μίαν άκρα περίπτωση, σε ορισμένες αυστραλιανές φυλές, όπου όλοι οι άνδρες και όλες οι γυναίκες παίρνουν τα ονόματα τους από ζώα και φυτά, το όνομα του καθενός, μόλις πεθάνει, γίνεται ταμπού, με αποτέλεσμα να αλλάζει σχεδόν αδιάκοπα όλο το λεξιλόγιο της γλώσσας. Βέβαια, τόσο ραγδαίες μεταβολές δεν γίνονται παρά σέ μικρές μονάχα κοινότητες όπου όλοι οι άνθρωποι βρίσκονται σε καθημερινή επαφή ο ένας με τον άλλον. Έτσι όμως ζούσαν, για πολλές χιλιάδες χρόνια, και οι δικοί μας πρόγονοι.

Εξωτερικές αλλαγές.

Κανένας λαός δεν έμεινε ποτέ για πολύν καιρό απομονωμένος, γι' αυτό και οι γειτονικές γλώσσες επηρεάζουν αδιάκοπα η μία την άλλη. Συνεπώς δεν είναι να απορεί κανείς πού αγνοούμε, τις περισσότερες φορές, τις αφετηρίες των γλωσσικών αλλαγών αφού μας λείπουν τα γλωσσικά και ιστορικά δεδομένα.

Τέτοιες συνθήκες επικρατούν σε κάθε εποχή, προπάντων όμως στην προϊστορική που η παράδοση της γλώσσας είναι ολότελα προφορική κι όχι γραπτή. Η γλώσσα ενός αγράμματου λαού αλλάζει αδιάκοπα.

Οι εξωτερικές αλλαγές δεν ξεχωρίζουν εύκολα από τις εσωτερικές γιατί είναι αλληλένδετες. Οι εξωτερικές έχουνε συχνά σαν αντίχτυπο να εισάγουν από τις γειτονικές γλώσσες στοιχεία ξενικά που προξενούν καινούργιες ανωμαλίες και θέτουν έτσι σε κίνηση περισσότερες εσωτερικές αλλαγές.

Διάλεκτοι.

Καθώς εξαπλώνεται ένας λαός από το αρχικό του κέντρο, εγκαθιδρύοντας σε άλλα μέρη καινούργιους οικισμούς, διαιρείται σε ξεχωριστές κοινότητες, κάθε δε κοινότητα αναπτύσσει μέ τον καιρό ένα δικό της ιδίωμα. Οι ιδιωματικές διαφορές δεν έχουν ένα σαφή διαχωρισμό, γιατί μέσα σε κάθε ιδίωμα βρίσκονται και άλλες παραλλαγές μικρότερες πού αναπτύσσονται από χωριό σε χωριό αρκούν, όμως, για να δώσουν την εντύπωση πώς οι κάτοικοι μιλάνε μία ξεχωριστή μορφή της εθνικής γλώσσας. Κατ' αρχήν δεν υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα σε μία γλώσσα διηρημένη σε διαλέκτους και σε μία οικογένεια γλωσσών. Το ζήτημα, αν ένα δεδομένο ιδίωμα είναι διάλεκτος ή γλώσσα, πρέπει να εξετάζεται κάτω απ’ το φως των ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών. Οι Τσέχοι και οι Σλοβάκοι, λόγου χάρη, αν και καταλαβαίνουν καλά ο ένας τον άλλον, παραδέχονται πώς οι γλώσσες τους είναι διαφορετικές, ενώ χωριάτες από διάφορα μέρη της Ελλάδας, μόλο πού καμιά φορά συμβαίνει να μη μπορούν να συνεννοηθούν εύκολα, ξέρουν ωστόσο πώς μιλάνε την ίδια γλώσσα. Φυσικά, αν οι διάφορες κοινότητες του λαού χάσουν την επικοινωνία μεταξύ τους, τα ιδιώματα τους θα καταλήξουνε να γίνουν διαφορετικές γλώσσες.

H σύμμειξη αλλόγλωσσων λαών.

Όταν μέσα σε μια κοινότητα συνενωθούν δυο αλλόγλωσσοι λαοί, η γλώσσα του ενός επικρατεί πάνω στην άλλη, όμως με τη σειρά της επηρεάζεται κι αυτή από τήν άλλη, ιδιαίτερα μάλιστα στο φωνητικό της σύστημα. Ένας λαός πού αφήνει τη δική του γλώσσα και αποδέχεται μίαν άλλη εισάγει στην καινούργια φωνητικά στοιχεία της παλιάς, με αποτέλεσμα να τροποποιείται το φωνητικό της σύστημα. Ένας Ουαλλός ή ένας Ιρλανδός, που δεν ξέρει παρά μονάχα αγγλικά, τα μιλάει με πολλές φωνητικές και άλλες ιδιομορφίες πού προέρχονται όλες, χωρίς ο ίδιος να το ξέρει, από την προγονική του γλώσσα. Αν κάμποσοι λαοί υιοθετήσουν συγχρόνως την ίδια γλώσσα, είναι πιθανό η υιοθετημένη αυτή γλώσσα να απλοποιείται όχι μόνο στο φωνητικό αλλά και στο γραμματικό της σύστημα. Στα σημερινά αγγλικά η λεπτή και δύσκολη διάκριση ανάμεσα στο shall και GTOWUI λίγο-λίγο εξαφανίζεται. Ένας παράγοντας που συντελεί σ' αυτό τό αποτέλεσμα είναι, χωρίς αμφιβολία, το ότι την αγνοούν οι Ουαλλοί, οι Ιρλανδοί και οι Ορεινοί Σκωτσέζοι τόσο στα αγγλικά τους όσο και στις προγονικές τους γλώσσες.

ΠΗΓΗ:George Thomson , Η Eλληνική Γλώσσα - Aρχαία και Nέα(The Greek Language - Ancient and Modern), 1989, Β' έκδοση.